Vaccinaties een andere blik

Wilt u mij vertellen hoe  u  een auto koopt, waar let  u op, hoe lang doet u erover om hem te kopen?
Ieder keuze en iedere besluitvorming zou gestoeld moeten zijn op objectief verkregen informatie van zoveel mogelijk kanten, informatie die het onderwerp van alle kanten belicht. De voor en tegens zouden moeten overwogen, de prijs kwaliteit verhouding. Als het over een beroepskeuze gaat overweeg je of je kwaliteiten voor dat beroep aanwezig zijn, of je de opleiding ervoor vol kunt houden. Als het een aanschaf is dan kijk je of die duurzaam is en het wel of niet in je huis past, of het voorwerp past bij de rest van je interieur. Als we een auto kopen denken we daar lang over na en nemen allerlei overwegingen mee in onze besluitvorming. En zo gaat dat met de meeste grote beslissingen in het leven. We verzamelen informatie en deze informatie dient om een vrije keuze te maken die niet beïnvloed wordt door politiek en/of financieel belang.

In het geval van vaccinaties zou dit ook moeten gebeuren. Deze beslissing zou genomen moeten worden op grond van objectieve informatie, op grond van kennis en feiten en niet op grond van angst. Angst is  een slechte raadgever. Zo’n grote beslissing wordt echter over het algemeen genomen op de automatische piloot. Je krijgt als ouder een kaart in de bus met daarop de mededeling dat uw kind “toe is aan de eerste vaccinatie”, een soort oproep voor militaire dienst die we vroeger kregen. Wat is dan het verschil tussen vaccinatie en de aanschaf van een auto? Het feit dat de vaccinaties gratis zijn? Waarom wikken en wegen we rond de aankoop van de zogeheten belangrijke dingen in ons leven en gaan we vrijwel allemaal bijna klakkeloos over tot vaccinatie van onze kinderen. Op zich een interessante vraag.
Je bent zelf als ouder ofwel nog heel onervaren als het je eerste kind is, volop aan het wennen aan de nieuwe situatie van ouder zijn, vol bewondering, verwondering en ook spanning van wat dit kindje in het gezin teweeg brengt, ook als het een tweede of volgend kind is, het is nieuw, spannend en vooral druk. Je hoofd staat dan meestal niet naar het nemen van beslissingen op het gebied van vaccineren, meestal heb je er nog niet over nagedacht en de kaart die je in de bus krijgt is dusdanig gesteld dat het ook niet uitnodigt tot nadenken. “Uw kind is toe aan…..”, het is een mededeling, de vraag wordt niet gesteld of u wellicht heeft nagedacht over de mogelijkheid om uw kind te laten enten. Nee, er is een mededeling en dan volgt een opsomming van de ziekten en de vreselijke gevolgen die de ziekten kunnen hebben en de grote en nagenoeg volledige bescherming die de vaccinaties lijken te geven. Als ouder wil je het beste voor je kind en dat is zeker geen ziekte,  je wilt dat hij/zij zich ontwikkelt en een zo volwaardig mogelijk mens wordt.
In je kind ben je als ouder denk ik het meest kwetsbaar en je wilt alleen het allerbeste voor hem/haar. Zo’n oproep in de bus appelleert aan je verantwoordelijkheid als ouder en ‘gelukkig’ is daar een overheid die met je meedenkt en je lijkt te helpen om die verantwoordelijkheid te dragen. Ouder zijn is een leuke maar bij tijden ook ingewikkelde en zware klus die gepaard gaat met moeilijke keuzes. Voor wat betreft vaccineren lijkt die keuze vooralsnog niet te bestaan.  ‘Uw kind is toe aan….’ De meeste ouders geven dan ook gehoor aan die oproep en laten hun kindje vaccineren, gaan vanuit gewoonte, gezagsgetrouwheid, gaan omdat ze zich niet bewust zijn dat er een keuze is, gaan omdat de overheid het wel zal weten,ze zullen toch wel onderzoek gedaan hebben, ze weten wel wat ze doen anders zouden wel meer mensen vragen stellen bij vaccinaties.
Je stelt echter pas een vraag als er twijfel binnen in je leeft en twijfel krijg je (helaas) door kennis, door feiten. Een mooie uitspraak van Goethe is : “Twijfel groeit met kennis”. Het is goed om kennis te vergaren maar het leven wordt er vaak ook moeilijker door. Als je je bewust wordt van de twijfel dan wordt het leven ingewikkeld. Vaak is het rustiger niet te weten maar gewoon te doen wat je aangeraden wordt.

Een stukje geschiedenis
Vaccineren is in Nederland geen verplichting, in de landen om ons heen ook niet. Alleen in België is men verplicht zich te laten inenten tegen polio.
De situatie op dit moment is dat een kind op de leeftijd van 14 maanden  28 vaccins toegediend heeft gekregen, meestal in gecombineerde vorm.De vaccinatiegraad in Nederland is hoog, 95% en dit zonder verplichting. De sociale druk is groot, op het CB wordt je niet altijd vriendelijk benaderd als je je  twijfel uitspreekt en het beleid is erop gericht om de entingsgraad zo hoog mogelijk te houden en twijfelende ouders over de streep te trekken.
Twijfelen en kritisch zijn wordt je op de meeste consultatiebureaus niet in dank afgenomen.
Je moet sterk in je schoenen staan om een afwijkende mening te hebben. Er wordt vaak ingepraat op je verantwoordelijkheid als ouder, implicerend dat je een verantwoordelijke ouder bent als je laat enten.

Wat doe je nu als je een vaccinatie geeft
Je brengt dode of levend afgezwakte stoffen in een organisme die een boodschap geven aan het afweersysteem om stoffen op te bouwen  tegen de ziektes waartegen wordt geent. Het is vast een voorproefje, stel dat je deze ziekte tegen komt dan weet het afweersysteem alvast hoe die ziektekiemen eruit zien en gaat dan in het geheugen op zoek naar de juiste verdediging. Die verdediging is er door de vaccinatiestoffen ingebracht, het ligt ergens opgeslagen.
Door middel van dit immuunsysteem verweren we ons tegen tal van  micro-organismen die als het ware slapend in ons organisme verblijven en geen kwaad doen zolang ze niet gewekt worden. De thymus of zwezerik heeft daar een grote rol in. De thymus is verantwoordelijk voor T Lymfocyten die een rol spelen in het afweersysteem.
Ieder van ons draagt talloze  bacteriën bij zich, in evenwicht met ons organisme. Ook zijn er bacteriën van buitenaf die een aanval doen op het immuunsysteem. Meestal komen de virussen en bacteriën niet verder dan huid en slijmvliezen en verdwijnen weer via een fikse verkoudheid . Het lichaam regelt dat allemaal perfect. Huid en slijmvliezen zijn de eerste barrière tegen de aanvallen van buitenaf. Ook de darmen spelen een belangrijke functie in de afweer. Mochten de bacteriën en virussen toch door huid en slijmvliezen heendringen dan komen er andere verdedigingsmechanismen in werking Het lymfoide systeem treedt in werking en er worden op een ingewikkelde manier anti-stoffen gevormd. Ook koorts is een mechanisme om bacteriën en virussen te lijf te gaan. Bij een temperatuur van ongeveer 39 graden kunnen veel bacteriën en virussen niet leven  en worden dan gedood en verwijderd. (Dit is dan ook een van de redenen dat koorts een heilzaam principe is en niet onderdrukt moet worden, ook niet door zgn homeopathische zetpillen) Dit immuunsysteem met al zijn facetten is een uiterst fijn uitgebalanceerd systeem. Dit systeem ontwikkelt zich in de eerste levensjaren van een mensenwezen. Een kind komt met een niet uitgerijpt immuunsysteem op de wereld, daar moet nog van alles aan gedaan worden en dit gebeurt met name in de eerste levensjaren van een kind. Een kind is volop aan het werk en levert een enorme inspanning in al  zijn levensfuncties. Niet alleen het immuunsysteem moet zich ontwikkelen maar hij groeit ook enorm in die eerste levensjaren. Na het eerste jaar heeft het kind zijn lichaamsgewicht verdubbeld en heeft een enorme lengtegroei doorgemaakt. Daarnaast krijgt het tanden en verwerft het zich vaardigheden die essentieel zijn voor het latere leven zoals kruipen, staan, de eerste stappen, tanden krijgen, geluid onderscheiden, geluiden  maken. Allemaal dingen die veel energie vragen. Daarom slaapt een kindje ook zoveel in die eerste maanden.

Wat doen we nu als we  vaccineren?
Op de leeftijd van twee maanden vragen we van een zich ontwikkelend immuunsysteem, een systeem dat we ons hele leven nodig hebben om ons te beschermen tegen  indringers van buitenaf, om te reageren op een kunstmatige ziektestof, een vaccin. Dat immuunsysteem is daar helemaal niet mee bezig, wordt afgeleid van de taak die het aan het doen is, nl in zijn geheel sterk worden. Het vaccin dwingt om de aandacht te richten op een deelgebied en dat gaat altijd ten koste van het geheel. Als je iets goed wilt doen dan moet je dat doen met je gehele aandacht en niet afgeleid worden door andere dingen. Als je een topsporter in bijvoorbeeld basketbal bent dan leidt een verplichte tenniswedstrijd je af.
Vaccinaties hebben een chaotiserende invloed op het immuunsysteem, leiden af van een belangrijke taak. Als de chaos enigszins voorbij is komt er een tweede stoot en op de leeftijd van 4 maanden een derde. Je kunt je voorstellen hoeveel chaos dat veroorzaakt en we weten nog geen fractie van de gevolgen op het latere leven.
De vaccinaties  zijn in de jaren 50 op deze grote schaal begonnen, in de jaren 80 uitgebreid dus we weten nog niets van de effecten op langere termijn. De mensen uit de jaren 50 zijn nu rond de 50, is dat een gezonde bevolkingsgroep? Of de mensen die nu tussen de 20 en de 30 zijn, zijn die gezond? Kijkt u zelf eens in uw omgeving voor het antwoord.
Èn natuurlijk wil ik niet zeggen dat er altijd een verband bestaat tussen vaccinaties en ziekte.Tegelijkertijd kunnen we het verband ook niet geheel uitsluiten omdat het aan gedegen onderzoek ontbreekt.

Waartegen enten we in, welke zijn de ziektes en hoe gevaarlijk zijn ze

De inenting die uw kind  aangeboden krijgt op de leeftijd van 2. 3. 4 en 11 maanden  maken antistoffen aan tegen Difterie, Tetanus, Kinkhoest, Polio, Haemophilus Influenza type B, een vorm van hersenvliesontsteking en Pneumokokken.

Difterie
Difterie is een ziekte die zich voornamelijk afspeelt in het keelgebied. Er vormt zich een taai grijs vlies op de amandelen, de keel , de luchtpijp en eventueel de longen, dit laatste in ernstige gevallen. Dit vlies kan de ademhaling bemoeilijken en zelfs blokkeren.
Difterie komt nog weinig voor, ook voordat men begon met vaccineren was er al een duidelijke afname te zien van het aantal gevallen. Dit heeft te maken met verbeterde levensomstandigheden  die zich in de loop van de jaren na de tweede wereldoorlog hebben voorgedaan.. Als er Difterie wordt geconstateerd kunnen rust en hygiëne al heel veel doen.
Gewoonlijk wordt er een antitoxine gegeven samen met een antibioticum. Ook homeopathisch is difterie goed te behandelen.Complicaties komen nog maar zelden voor.
De vaccinatie geeft geen afdoende bescherming. De bijwerkingen zijn er wel . Op de bijwerkingen van vaccins kom ik nog later terug. Een aardig details dat oen men in Duitsland begon met vaccineren in 1939 het aantal gevallen met difterie opliep tot 150.000 en dat in Noorwegen waar men vaccinatie weigerde in die periode er slechts 50 difterie gevallen voorkwamen.

Kinkhoest
Kinkhoest kenmerkt zich vooral door hoest die hardnekkig is en lang aanhoudt.
Het hoesten is heel heftig, tot overgeven toe en komt als het ware vanuit de tenen. De hoestaanvallen komen meestal ’s nachts voor, zo tussen twee en drie uur, vaak met overgeven.Deze aanvallen duren vaak 3 tot 6 weken. Het is een nare ziekte die een last legt op het hele gezin. Door B.V. is het kind niet beschermd tegen kinkhoest, het krijgt geen antistoffen via de moeder mee.De longen van zuigelingen kunnen deze hoestaanvallen moeilijk aan. Daarentegen is de baby pas beschermd na drie vaccinaties, nu dus met 5 maanden, een leeftijd dat het kind de ziekte wel aankan.Dit wil niet zeggen dat de ziekte niet ernstig is. Hij is echter door rust heel goed te genezen eventueel met ondersteuning van andere geneeswijzen. Aast de vaccinatie doet de reguliere geneeswijze niet tegen  kinkhoest. Ook daar is uitzieken het motto.
De vaccinatie beschermt niet volledig. De laatste jaren zien we een toename van het aantal gevallen van kinkhoest. Het virus is een ster in het muteren en is zodoende resistent geworden tegen het vaccin.
De bijwerkingen van het kinkhoestvaccin kunnen aanzienlijk zijn. Het vaccin heeft een relatie met de hersenwerking en kan daar aanzienlijke onrust veroorzaken. Dit was een van de redenen dat men in verschillende landen waaronder ook Nederland een ander vaccin heeft gekozen, het a-cellulaire kinkhoestvaccin. Daarvan zouden de bijwerkingen op korte termijn minder ernstig zijn.
De bijwerkingen op langere termijn zijn van beide vaccins niet onderzocht. Kinkhoest verloopt tegenwoordig milder dan vroeger, mede door de verbeterde levensomstandigheden.
Het zgn hersenhuilen is een van de belangrijkste bijwerkingen. Door een reactie die het vaccin op de hersenfunctie heeft kan het kind na een vaccinatie lang en ontroostbaar huilen. Soms kan daardoor blijvende schade ontstaan zoals epilepsie, allergieën, Cara. De kinkhoest component in de cocktail DKTP/Hib wordt geacht de meeste bijwerkingen te geven.

Tetanus
Men kan Tetanus herkenning aan pijn, zwelling, tintelingen en stijfheid na een verwonding. Als er niet behandeld wordt kan dit een fatale afloop hebben. De meeste wonden worden echter niet geïnfecteerd met de tetanusbacil.
Tetanus wordt niet door mensen overgebracht. De Tetanusbacterie komt overal voor en kan schadelijk zijn als hij in een wond terechtkomt. Het is dus zaak om wonden altijd goed schoon te maken. De Tetanus bacterie houdt niet van zuurstof, als er zuurstof bij een wond kan komen dan overleeft de Tetanusbacil niet. En bovendien, welke ouder legt zijn zuigeling met een open wond in straat vuil?
Is het niet veel zinvoller om eventueel met vaccineren te beginnen als het kind kan lopen of kruipen? Dan is hij in ieder geval al een aantal maanden ouder en is zijn immuunsysteem beter uitgerijpt.
Het goed schoonmaken van wonden en deze blootstellen aan de lucht voorkomt de kans op Tetanus. Ook homeopathisch is Tetanus goed te behandelen en in veel gevallen te voorkomen.
Reacties op de vaccinatie kunnen zijn dat er en allergische reactie ontstaat na de prik, meestal na de tweede keer, de algehele afweer wordt aangetast en in zeldzame gevallen kan er verlamming aan de benen optreden, soms opstijgend naar andere organen.

En dan Polio
Geen enkele ziekte  doet zoveel appel op de emoties van mensen. Altijd weer worden er kinderen getoond die verlamd in een rolstoel zitten en dat is dan een reden om toch te vaccineren. Vooral met polio speelt angst een grote rol. Opvallend is dat de grote polio epidemieën in de westerse wereld samenvallen met de introductie van de massale inentingen tegen difterie, kinkhoest en polio (Vierra Scheibner: Vaccinaties, het einde van een mythe)

Polio kan op verschillende manieren verlopen. Zonder enige symptomen terwijl wel infectie en immuniteit optreedt. Het is hierbij niet bekend dat het om polio gaat. Je zou moeten onderzoeken hoeveel mensen immuniteit tegen polio hebben opgebouwd zonder dat ze ziek zijn geweest
Ook kan  Polio voorkomen als een zgn zomergriep, wat hangerig en koortsig met diarree en na een paar dagen weer gezond. Het poliovirus is dan langs geweest en men is voor het leven lang immuun, zonder andere dan de genoemde symptomatologie. Dit is de milde vorm van besmetting. Soms volgt hierna dan nog de zwaardere vorm maar meestal treedt deze op zonder lichtere vorm vooraf. De zwaardere vorm is dan de hersenvliesontsteking met koorts, hoofdpijn, nekstijfheid en gevoelige spieren. Van deze symptomen kan men spontaan herstellen maar ook kunnen binnen de 24 uur de bekende verlammingsverschijnselen optreden die we vanuit de media kennen. Ook van deze zware vorm kan men echter nog herstellen. Het Poliobeeld met verlammingen zoals dat ons bekend is komt dus maar zeer sporadisch voor.
In India wordt met succes tegen de gevolgen van Polio behandeld met een genezingspercentage van 80 tot 90 % ( Zie verder Jean Pilette over het poliovaccin)
In Nederland wordt geënt met het Salkvaccin, bereid met een gedood virus. Algemeen wordt aangenomen dat dit vaccin veiliger is dan het Sabinvaccin, een levend verzwakt virus toegediend via een suikerklontje. Dit suikerklontje wordt toegediend als er een epidemie plaatsvindt en mensen alsnog willen enten. Het nadeel van deze manier van toedienen is dat je gedurende twee weken een besmettingsgevaar kunt zijn voor je omgeving.
Bijwerkingen van het vaccin kunnen zijn : allergische reacties, convulsies, opstijgende verlammingen, syndroom van Guillain Barre

Hersenvliestontstekingen
Dan zijn er de verschillende soorten van hersenvliesontsteking waartegen momenteel wordt ingeënt. Nu tegen Haemophilus Influenza type B Pneumokoken en Meningitis C.
Meningitis is een ontsteking van de vliezen rond de hersenen en of het ruggenmerg. Tot 5 jaar komt HIB het meest voor, met als piek tussen 6 en 12 maanden , daarna is de veroorzaker meestal een type meningokok. Er zijn veel soorten en men ziet dat er een verschuiving heeft plaatsgevonden sinds de invoering van de HIB vaccinatie in 1993. De hersenvlies ontsteking  HIB is gedaald maar men ziet een stijging van de besmetting  van de andere types.
De symptomen lijken op die van een zware griep, soms voorafgegaan door een oorontsteking.
Een kwart van de bevolking in Nederland draagt de bacterie bij zich zonder dat er iets gebeurt. Als door een verzwakte weerstand de bacterie de barrière van mond en keelslijmvliezen doorbreekt dan kan de bacterie zich ofwel in het bloed ofwel in de hersenvloeistof nestelen en kan zich binnen 18 tot 36 uur een hersenvliesontsteking ontwikkelen. Als de bacterie zich in het bloed vermenigvuldigt dan kan er bloedvergiftiging ontstaan en vele lichaamsfuncties raken dan verstoord. Er verschijnen blauwe vlekjes op de huid en de omslag van gezond naar ziek kind gaat razend snel.
Men behandelt meestal met anti bioticum breed spectrum tot er een diagnose gesteld wordt en een specifieke anti bioticum kan worden ingezet.
De duur van de bescherming van de vaccins HIB en Meningokokken C  en Pneumokokken is onbekend. We hebben  nog 25 andere staamen van hersenvliesontsteking.
Na de vaccinatie is er een aantal weken een grotere gevoeligheid voor het besmet raken met de bacterie, er kan slapeloosheid en hoofdpijn optreden, ook wordt er na de vaccinatie hersenvliesontsteking geconstateerd.

Op de leeftijd van 14 maanden krijgen kinderen de vaccinatie tegen Bof, Mazelen en Rode Hond aangeboden. Dit waren tot 1987  kinderziekten die iedereen kreeg op een tijdstip dat je er aan toe was, meestal voor het 7e levensjaar. Kinderen zijn er goed ziek van als ze de ziekten krijgen en de ouderen onder ons kunnen het zich wellicht nog wel herinneren. Waarom deze infectieziekten zo gevaarlijk geworden zijn is niet helemaal duidelijk. Een ernstige ziekte is nog niet levensbedreigend. Men zegt dat men van de bof onvruchtbaar kan worden. Feiten zijn dat er uiterst zelden complicaties zijn als de bof wordt doorgemaakt voor de puberteit en dat als de bof in de puberteit optreedt er een ontsteking van de teelbal op kan treden( eenzijdig) in 20 tot 30 % van de gevallen. Ook hersenvliesontsteking kan optreden als de bof na de puberteit wordt opgelopen. Een probleem is dat door de vaccinatie op de leeftijd van 14 maanden en een herhaling op de leeftijd van 9 jaar de kinderziekten zich gaan verplaatsen naar een oudere leeftijd, soms in gewijzigde vorm en dan is er veel meer kans op complicaties. Het doormaken  van de kinderziektes geeft levenslange immuniteit. Kinderziektes hebben een functie in de ontwikkeling van een kind, Het voert in dit artikel te ver om hier op door te gaan maar het is niet zomaar dat deze ziektes kinderziekten genoemd werden. Ook de uitdrukking gepokt en gemazeld wijst hierop. Je krijgt ervaring door de kinderziekten,in welke vorm dan ook. Waarom moeten ze dan weggevaccineerd worden? Is het lastig als kinderen ziek zijn ? Zit er van overheidswege een economisch belang achter?
Is het gevaar van de ziekten dusdanig groot dat  het het gevaar van de vaccinaties overschrijdt? Men doet ons dat geloven en we zijn geneigd om te geloven wat er gezegd wordt. Waarom leggen we de gezondheid van onze kinderen zo makkelijk in de handen van mensen die we niet kennen. Zijn zij verantwoordelijk voor de bijwerkingen die ontstaan op kortere of langere termijn? Op het CB zal niemand een briefje tekenen dat zij verantwoordelijk zijn als er bijwerkingen optreden van de vaccinatie. Bijwerkingen worden stelselmatig ontkend ( zie artikel Nieuwe Revue 17/3/2004) Reacties die optreden na de vaccinatie komen niet door de vaccinatie, zo wordt door het RIVM gesteld en zo makkelijk gaan we hierin mee. Er is immers geen controlegroep die het tegendeel bewijst.
Officieel moeten alle reacties op een vaccinatie bij het RIVM gemeld worden. In de praktijk wordt dit absoluut niet aangemoedigd en als ouder ben je toch al gauw overdonderd als je niet serieus genomen wordt als je iets meldt.Je moet als ouder stevig in je schoenen staan wil je volhouden.

Vaccins  kunnen problemen veroorzaken omdat vaccinaties  het inspuiten van sterke antigenen betekent. Antigenen zijn stoffen die een reactie van het afweersysteem oproepen en afhankelijk van de individuele gesteldheid van het kind kan dit tot sterke of minder sterke reacties leiden of tot geen reacties of tot reacties die pas in het latere leven zichtbaar worden
Er is daar te weinig onderzoek naar gedaan omdat men ervan uitgaat dat er geen bijwerkingen zijn. En dan worden er geen vragen gesteld. We stellen nooit vragen als we overtuigd zijn van iets. Misschien komen de vragen en de twijfel als we “gewond” raken?
Vaccinaties worden gemaakt met behulp van andere stoffen om hun houdbaarheid te waarborgen. Dit betekent dat deze stoffen ook hun invloed uit kunnen  oefenen op het menselijk organisme en daar allergische reacties kunnen bewerkstelligen. Ook hier weer, is het middel erger dan de kwaal of heiligt het doel de middelen.?
Voor wat betreft vaccinaties kunnen we samenvattend stellen: Laten we ons leiden door de angst, laat de angst ons lijden of zijn we bereid te investeren in gezondheid en de verantwoordelijkheid te dragen voor dat wat dat teweegbrengt? Het blijft een moeilijke keuze, een keuze die niet makkelijk gemaakt kan worden maar wel een keuze die de moeite van de twijfel waard is. Wat u ook kiest, laat het een bewuste weloverwogen keuze zijn, gebaseerd op kennis en niet op angst.

Stel dat U wel uw twijfels heeft wat zijn dan de mogelijkheden om het anders te doen?

  • U kunt later beginnen met vaccineren. Voordeel is dat u uw kindje eerst beter kan leren kennen en dat hij meer tijd krijgt om te werken aan zijn immuunsysteem
  • U kunt een langere tussenpoos nemen tussen de verschillende vaccinaties
  • U kunt de vaccins los  laten geven, in België en Duitsland zijn er nog monovaccins te krijgen. Vaak moeten deze zelf betaald worden en niet iedere huisarts is bereid om van het geven van de door de overheid aangeraden vaccins af te wijken.
  • U kunt voor uzelf bepalen welke vaccins u echt nodig vindt en alleen deze geven
  • U kunt de BMR  niet geven
  • U kunt besluiten om helemaal niet te vaccineren

Zorg wel dat er iemand in uw buurt is die uw keuze respecteert en uw kinderen kent, iemand die met u mee kan kijken als uw kind ziek is. Een huisarts, klassiek homeopaat of een natuurgeneeskundige zijn soms goed ingevoerd in de materie.